Докумуоннар   Сонуннар   Олонхо   Күрэхтэһиилэр   Култуура   Музыка музейа   Тыл политиката   Научнай чинчийиилэр   Yорэх уонна култуура   Тылдьыт   Ыстатыйалар   Айар болох   П.А. Ойуунускай   Музыка музейа

«Саха ойуута-бичигэ» диэн альбома уонна быйыл саас кини туһунан «Мандар» уус диэн кинигэ «Бичик» Национальнай кинигэ кыһатыгар бэчээттэнэн, күн сирин көрбүт үөрүүлэрин бэлиэтиир, сурэхтиир киэЬэ буолан ааста.

Б.Ф. Неустроев - саха дэгиттэр талааннаах ууһа, сир түннүгэ, сээркээн сэһэнньит, мындыр бөлөһүөк, ыраах айанньыт, спортсмен, хомуһуннаах хомусчут, Саха оһуор ойуутун хомуйан чинчийээччи, оһуор ойуу тылын үйэтитэн саңа кэмнэ тиэрдээччи, Саха уһанар маастарыстыбатын утумнаан салҕааччы, саңа көлүөнэни уһаныы кистэлэңнэригэр уһуйааччы, илгэлээх ийэ тыл, олоңхо, сахалыы сиэр, чөллөөх олох халбарыйбат үйэлээх сыаннастарын тарҕатааччы, айылгылаах алгысчыт, сахалыы кэрэ дууһатынан-майгытынан дьон дууһатын эмтээччи, олох сүнньүн, КИһИ БУОЛАР СУОЛУ БУЛЛАРАаччы, Кэрэҕэ эрэ угуйааччы, УһУЙАаччы ДУХУОБУНАЙ СИРДЬИТ, САХА СААРЫННАРЫТТАН БИИРДЭСТЭРЭ, киэң көҕүһүнэн, көрбүөччү хараҕынан, сылаас сыһыанынан бар дьонун санаатын тутааччы, или-эйэни тэнитээччи, кэлэр кэскили түстээччи, норуоту норуот түн былыргыттан кэлэр культуратынан түмээччи, Саха сирин, Арассыыйа уонна Аан дойду историятыгар үйэлээх дьоһун үлэни кэрэһилээбит бэлиэ кэрэ киһи. Мандар Саха сирин, бүтүн Арассыыйа, бүтүн киһи-аймах киһитэ, баайа буолар. Альбом Москваттан бүгүңңү дьоро күңңэ анаабыт курдук бүгүн сарсыарда кэллэ. Мандар альбома диэтэх эрэ, ол сылааһынан илгийэрин, сырдыгынан сыдьаайарын бүтэйдии сэрэйдэххит. Мандар үгүс өрүттээх, аҕыс кырыылаах киэң далай эйгэтигэр айан -- бүгүн саҕалааһын эрэ. Альбому дьон-сэргэ көрбөтөхтөрүнэн сибээстээн итиннэ өссө киэң кэпсэтии буолуоҕа, тэрээһин, анаан биһирэм күһүн өссө ыытыллыаҕа. Бүгүн сүнньүнэн «Мандар уус» диэн кинигэ быйыл саас «Бичиккэ» тахсан атыыланан, барыта ааҕааччыга тарҕана охсубута, онон ааҕааччыга тиийбитинэн сибээстээн сүнньунэн бу кинигэ уонна «Мандар уонна билиңңи кэм» диэн бу бэлиэ киһибитигэр, кини айар үлэтин тэрийиигэ общественность туох көмөнү оңоробут диэн тула кэскиллээх кэпсэтиигэ ыңырабыт.

Б.Ф.Неустроев- Мандар уус – Ср П.А.Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэтин лауреата, СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, «РФ культуратын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» бэлиэ хаһаайына, «Саха Азия оҕолоро» фонда стипендиата, Таатта улууһун уонна Баайаҕа нэһилиэгин бочуоттаах гражданина. Кини талыы-талба айылҕалаах, илгэлээх өң буордаах, талааннаах дьоннордоох Таатта сирин Баайаҕа нэһилиэгэр 1945 сыл алтынньы 20 күнүгэр күнү көрбүтэ.

Былыргылыы сиэри утумнаабыт Олоңхоһут, сэһэнньит дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт тыл сүмэтин, төрүт саха олоҕун илгэтин, мындыр үгэстэрин оҕо эрдэҕиттэн этигэр-хааныгар иңэринэн, омук былыргытын ымпыгын-чымпыгын кэрэхсии буола улааппыта. Дойдутугар уонна Мэңэ Хаңалас Төңүлүтүгэр оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар уруһуйдьут дьоҕура арыллыбыта, дэгиттэр спортсмен, үңкүүһүт быһыытынан биллибитэ. Оччотооҕуга бэрт сэдэхтик көстөр хомуска оонньуу үөрэммитэ. Бу үөһэттэн анатан айдарыылаах буолан буоллаҕа, оҕо киһи долоҕойугар киирбэт, санаатыгар оҕустарбат дьыалатыгар ылсан, буолаары буолан сахалыы майгы улаханнык сыаналаммат, өйдөммөт, өссө хаалынньаң курдук көрүллэр кэмигэр, Төңүлү алаастарыттан саҕалаан Саха иһитин оһуорун-мандарын ойуутун харандааһынан сүһэн ылан, ойууга түһэрэн хомуйан барбыта.

1965-1969 сс., үс сыл устата Чуумпу акыйаан байыаннай флотугар сылдьар атомнай лодкаҕа сулууспалаабыта. Дойдутун ахтылҕанын хомуска оонньоон таһаарара. Ол кэмтэн ыла этигэн хомус кини олоҕун арахсыспат аргыһа буолбута. Уйан куттаах ойууһут моряк байҕал эңин-дьикти сүдү көстүүлэрин бэйэтин хартыыналарыгар дьүһүйэн кэрэхсэбили тарпыта. Греков аатынан Бүтүн Союзтааҕы байыаннай студия быыстапкатыгар кыттан, дипломунан уонна харчынан бириэмийэлэнэр чиэскэ тиксибитэ. Сулууспалыыр кэмигэр спордунан күүскэ дьарыктанан, флот үрдүнэн тустууга 2, штангаҕа 3 миэстэлэри ылаттаабыта. Кэлин 1977 с. Дьокуускай куоракка марафоңңа Манчаары бирииһигэр 3 миэстэҕэ тиксибитэ. Дуобакка маастарга кандидат нуорматын толорбута.

Түөрт аңаар сыл устата туора сиргэ тэлэһийэ сылдьар, акыйаан түгэҕэр устар кэмигэр ойуу-оһуор дьэрэкээн кэрэ эйгэтигэр үлэлиир кичимэллээх санаата күүһүрбүтэ. Дойдутугар эргиллээт, төрөөбүт норуотун дириң силистээх-мутуктаах ураты культуратын үөрэтэр-чинчийэр дьарыкка ылсыбытынан барбыта. Киэң нэлэмэн Сахатын сирин устун үксүн тилэҕэ элэйэ эт атаҕынан айаннаан, музейдарынан, биирдиилээн ыалларынан, араас өтөхтөрүнэн кэрийэн былыргы туос иһит-хомуос, мастан, удьурхайтан оңоһуктар, таңас-сап, көмүс-алтан киэргэл оһуорун, ойуутун-дьарҕаатын кумааҕыга ойуулаан устан ылар унньуктаах үлэтин саҕалаабыта. Ол кэмтэн күн бүгүнугэр диэри Сахатын сирин усталаах туоратынан, ыраах хотугу улуустарга тиийэ ардаҕы-силбиги, сыралҕаннаах куйааһы быыһынан сылдьан оһуор ойууну хомуйбута, чинчийбитэ. Ол сылдьан туохха-туохха түбэспэтэҕэй – эһэҕэ, куталаах сирдэргэ, куһаҕан тыыннаах өтөхтөргө… Ханна-ханна хонон турбатаҕай – киһи уңуоҕун халдьаайытыгар, ханна- ханна сынньанан нуктаан ылбатаҕай – сууллан түспут көрбүөччүлээх сэргэҕэ…

1970 сылтан Уус-Тааттаттан өбүгэлэрин дьэрэкээн оһуордарын мунньубут ойууларын түмэн, быыстапкаҕа туруорар, дьоңңо-сэргэҕэ билиһиннэрэр, көрдөрөр буолбута: 1974 сылга оройуон киинигэр Ытык-Күөлгэ; 1976 - СГУ-га; 1977 - Аммаҕа республиканскай фестивальга; 1978 - республикатааҕы норуот айымньытын дьиэтигэр; 1979 - Майаҕа Илин Эңэр оройуоннар фестивалларыгар; 1992 - П. А. Ойуунускай аатынан Литературнай музейга; 1998 - СР Президенэ М. Николаев кэлиитигэр Ытык-Күөлгэ; 1999 - Польшаҕа, Бурятияҕа, Тываҕа, Монголияҕа; 2001 - "Симэх" галереяҕа; 2004 - Арчы дьиэтигэр, Хабаровскайга, Дьокуускайга "Булт төрүт дьарыкпыт" быыстапкаҕа; 2005 - Майаҕа Манчаарыга аналлаах үбүлүөй ыһыаҕар, 2005 - Дьокуускайга Кыайыы 60 сылыгар аналлаах ыһыахха. Аан бастаан кинини, айар талааннаах, ураты дьарыктаах киһини дьоллоох Дьокуускайга талаанын-дьарыгын киин сиргэ бар дьонугар көрдөрөрүгэр сирдээбит, өйөөбүт Борис Федорович доҕоро Саха талааннаах, биллиилээх поэта, бөдөң общественнай деятель Н.Е.Винокуров-Урсун буолар. Дьокуускайга кини уонна Саха народнай суруйааччыта, П.А.Ойуунускай аатынан литературнай институт директора Н.А.Лугинов өйөбүллэринэн 90-с сылларга Мандар дьоһун быыстапката тэриллэн, көрбүтү, кинилиин кэпсэппити эрэ кэрэхсэппитэ…

Борис Федорович эдэр сааһыттан өбүгэлэрин, Кутаама түөлбэтин тимир уустарын, төрүт дьарыктарын утумнаан дэгиттэр уус быһыытынан биллибитэ. Кини көмүстэн, тимиртэн, удьурхайтан уонна мастан оңорбут сиэдэрэй оңоһуктара республика, Россия араас таһымнаах быыстапкаларыгар туруоруллубуттара. Мандар сувенирдара араас биллиилээх дьоннорго, чулуу спортсменнарга, кыраныысса таһыгар тиийэ араас бэлэх быһыытынан тарҕаммыттара. Россия президеныгар Борис Ельциңңэ, "Де Бирс" фирма тойоно Р. Оппенгеймергэ тиийэ бэлэхтэммиттэрэ.

Саамай биһирэбиллээҕэ кини оҕону-ыччаты бэйэтин мындыр идэтигэр уһуйан, үгүс норуот маастардарын иитэн таһаарда. Мандар ууһу утумнуур үөрэнээччилэрэ: Анна Мандарова, Федор Чярин, Сарыал Билюкин - норуот маастардара. Афанасий Колодезников, Николай Егоров, Петр, Константин Луковцевтар, Дмитрий Шамаев, Петр, Иван, Гаврил Неустроевтар, Михаил, Александр Петровтар, Василий Готовцев, Василий Яковлев, Владимир, Гаврил Чаховтар, Михаил Токумов, Егор Неустроев, Сардаана Хатылаева, Изабелла Романова, Александр Андросов, Парасковья Макарова, Алевтина, Григорий Чуруковтар, Егор Гоголев, уо. д. а. түөлбэ биллэр-көстөр тимир, мас уустара. Ыччаттартан, оскуола оҕолоруттан Ганя Мохначевскай, Петя, Алеша Неустроевтар, Володя Большаков, Миша Шишигин уо. д. а. уус мындыр идэтигэр уһуйулла сылдьаллар. Быйыл Баайаҕаҕа Мандар уус республикатааҕы кыһата үлэлээтэ, араас улуустартан оҕолор Мандар мындырыгар уһуйулуннулар…

Мандар уус үгүс сылларга саха хомуһун, уран оһуорун-ойуутун араас таһымнаах көрүүлэргэ, фестивалларга, Россия композитордарын съеһигэр тиийэ (1996 с.) хомус уустарын түмсүүлэригэр пропагандалаабыта, хомус оңоһуутугар эдэрдэри уһуйбута. Саха уран оһуорун-ойуутун, төрүт үгэстэрин культуратын аата-ахсаана суох көрсүһүүлэргэ, лекцияларга, хаһыаттарга, радиоҕа, телевизорынан сыламтата суох сырдатарга үлэлиирэ. Саас үйэ тухары суолтата сүппэт баай матарыйааллаах элбэх кинигэлэри бэчээттэттэ. Кут-сүр чөл буоларын, сиэр-майгы сатарыйбатын туһугар, аар айылҕаҕа, төрүт үгэстэргэ харысталлаах сыһыаңңа уһуйар саха сээркээн сэһэнньитин, сүбэһитин-амаһытын быһыытынан киэңник билиннэ. Нэһилиэктэн республика таһымыгар диэри ыңырыыга сылдьар араас дьоһуннаах дьоро түгэннэргэ, өрөгөйдөөх тэрээһиннэргэ үрдүк айыылартан, сир-дойду иччилэриттэн дьол-соргу көрдөһөр ыңырыыга сылдьар улахан алгысчыт быһыытынан бар дьонугар эмиэ кэрэхсэттэ.

Мандар Уус Өксөкүлээх Өлөксөй "Ойуун түүлэ" айымньытыгар оңорбут ойуулара киһи, омук дьылҕатын, ийэ айылҕа, Сир планета туһунан дириң толкуйга киллэрэр кини бөлүһүөктүү көрүүлэрин кэрэһэлииллэр. Сахалыы мындыр өйүнэн, уран тарбаҕынан дьүһүйбүт ойуулара А. Кривошапкин - Айына "Евразийский союз", "Ытык таңара таңараһыта", В. Власов "Мин сахабын", "Киһибин", Сайыына "Мин куйаар оҕото -- сорҕото буолабын", С. Попов-Айыы Сиэн "Үһүс үтүмэн өйдөбүллэриттэн" үлэлэрин, Т. Андросова, К. Токумова, И. Унарова, Д. Афанасьев, Е. Гуляева, Н. Егоров кинигэлэрин ис-тас ойууларын киэргэтэллэр.

Борис Федорович баай ис хоһоонноох олоҕун, үгүс өрүттээх айар үлэтин туһунан маннык кинигэлэртэн ааҕыахха сөп:" Сойуппат сыдьаана Мандар Уус Борис Неустроев" Н.А. Аржакова-Иванова (1998), "Сулус түспүт сирэ" Б.И.Павлов (1999), "Теория и опыт обучения детей коренных народов традиционным видам прикладного искусства" (1995), "Утумнааһын, удьуордааһын оскуолата" Т.И.Андросова (1996), "Ремесло и кустарное искусство якутов" П.А. Докторов (1999), "Сах саҕаттан" К.Д.Уткин (2000), "Тыыннаах ситим" А. Никифорова (2000), "Девять ночлегов с воином, шаманом и кузнецом" А. Цирульников (2004), "Сахаларга тимир культурата" К.Д. Уткин, К.Е.Гагарина (2004), "Тускул" сурунаал (2003, № 1), "Якутские орнаменты: генезис и семантика" СГУ студентката В.Егорова дипломнай үлэтэ (2005).

Мандар Ууһу кэрэхсээн, биһирээн, Саха сирин суруйааччыларын Сойууһун бырабылыанньатын председателин бастакы солбуйааччы, «Чолбон» сурунаал редактора Н.Е.Винокуров-Урсун, саха народнай суруйааччыта Н.А.Лугинов, филос.наука доктора, суруйааччы К.Д.Уткин, Ил Түмэн депутата Ф.С.Тумусов, биллиилээх радиожурналист Н.И.Максимов, философ К.Д. Дьячковскай, искусствовед И. В. Покатилова, Таатта улууһун культуратын салайааччыта, билигин олонхо театрын директора поэт, ырыаһыт В.Г.Власов о.д.а. норуокка киэңник биллэр дьоммут, Арчы дьиэтин, ИПКРО итэҕэл түмсүүтүн үлэһиттэрэ уо.д.а араас тэрилтэлэр өйүүллэр, көмөлөһөллөр.

Б.Ф.Неустроев - Мандар Уус сыралаах үлэтэ сыаналанар, П. А Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреатын, СР культуратын үтүөлээх үлэһитин, норуот маастарын, Таатта улууһун, Баайаҕа нэһилиэгин бочуоттаах гражданинын, "Саха Азия оҕолоро" фонд стипендиатын чиэстээх ааттары сүгэр, "РФ культуратын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин" знагынан бэлиэтэммитэ, Киһи кэрэмэһэ, саха саарына өссө даҕаны төрөөбүт норуотугар үйэлээҕи, кэрэни тэнитэ турарыгар эрэл улахан. Мандар Уус кыһатын уота сөҕүрүйбэтин, айар үлэтэ алгыстаннын!

Мандар Уус олоҕун, айар үлэтин үгүс киһи дириңник сэңээрэр, үөрэтэр. Киниэхэ уустар, научнай эйгэ, бэчээт, радио, телевидение үлэһиттэрэ, тас дойдулар дьонноро үгүстүк ыалдьыттыыллар. Италия, Испания, Германия, Япония, Франция учуонайдара иңэн-тоңон кэпсэппиттэрэ, кэрэхсээбиттэрэ.

Борис Федорович иллээх дьиэ кэргэн амарах аҕата, эйэҕэс эһэтэ. Кини ахсаабат түбүгэр, айар дьарыгар, бары үлэтигэр-хамнаһыгар бөҕө тирэх буолар олоҕун аргыһа СР үөрэҕириитин туйгуна Дора Борисовналыын түөрт оҕону сүһүөхтэригэр туруодулар. Улахан кыыс Мария УУс-Алдан кийиитэ, оҕолоохтор. Петр инженер-экономист идэлээх, мас тардыһыыга СР спордун маастара, кэргэнэ Аида Юрьевналыын биир кыыстаахтар. Оксана төрүт культура учуутала, Чурапчы Бахсытыгар кэргэн тахсан олорор. Кыра кыыс Шура СГУ-ну бүтэрдэ.