Докумуоннар   Сонуннар   Олонхо   Күрэхтэһиилэр   Култуура   Музыка музейа   Тыл политиката   Научнай чинчийиилэр   Yорэх уонна култуура   Тылдьыт   Ыстатыйалар   Айар болох   П.А. Ойуунускай   Музыка музейа

СЕРГЕЙ АФАНАСЬЕВИЧ ЗВЕРЕВ – КЫЫЛ УОЛА

(1900 - 1973 сс.)

РСФСР культуратын γтγөлээх γлэhитэ,

Саха АССР искуствотын γтγөлээх деятелэ,

ССРС суруйааччыларын союhун чилиэнэ,

Норуот ырыаhыта.

С.А.Зверев – Кыыл уола норуот ырыаhыта, суруйааччы, искусство деятелэ, тойуксут, олоңхоhут, оhуокайдьыт, γнкγγhγт, саха омук фольклорун, ийэ тылын, төрγт культуратын, итэ5элин уhулуччулаах билээччи уонна тар5атааччы, көннөрγ киhи быhыытынан – саха омук бγттγγтγнэн киэн туттуута буолар.

Улахан Советскай Энциклопедия5а поэт, импровизатор быhыытынан киллэриллэ сылдьар. саха омук биир уhулуччулаах, киэн туттар киhитэ, саха норуотугар бэйэтин өлбөт – сγппэт аатын уhун γйэлэргэ өйдөбγнньγк хаалларбыта.

Кини – саха итэ5элин, саха омук сиэрин – туомун, γгэстэрин билээччи, бөлγhγөк, сахалыы γңкγγнγ, ырыаны – тойугу, айыл5а тыаhын – ууhун бэйэтэ билэр бэлиэлэринэн туоска, маска быhан мелодия айааччы, илбистээх тыллаах сγдγ поэт.

Онон Сергей Звереви эрчимнээх, хоннохтоох чинчийиилэр, γөрэтиилэр инники кγγтэллэр. Кини оло5о, айар γлэтэ, суолтата γрдγк ирдэбили, тустаах сыанабылы эрэйэллэр.

Итилэринэн сибээстээн, мин уокка ас кээhэр кэриэтэ, инники чинчийээччилэри, γөрэтээччилэри кө5γлγγ, са5алааhын эрэ курдук, эгэлгэ талааннаах а5ам, Сергей Зверев туhунан кинигэ оңорорго холоннум.

Сергей Зверев биhиэхэ мэнээх кэлбэтэ5э, төрγт – уус айыл5аттан айдарыылаах, ойуун, уда5ан, олоңхоhут, тойуксут дьонтон силистээх – мутуктаах, ыйаахтаммыт төлкөлөөх киhи; сахаларга – айыл5аны кытта алтыhан олорор тыа сиригэр олохтоох омукка маннык көстγγ баар буолар эбит.

О5онньору, талаанын билээччилэр, культура γлэhиттэрэ «Айыл5а бэлэ5э» диэн сөпкө ааттыыллар. Кини бэйэтин бириэмэтиттэн таhынан, γйэлэри нөңγөлээн, саха омук оло5ун, сиэрин – туомун, тылынан уус – уран айымньытын, төрγт культуратын истибит, билбит, γөрэппит, бэйэтигэр иңэриммит, энциклопедическай билиини – көрγγнγ мунньуммут эбит.

С.А. Зверев – Кыыл Уола айыл5аттан бэриллибит айар талаанынан, саха омук төрγт культуратын, уус – уран тылын – өhγн диринник билэринэн, айан хаалларбыт айымньыылара эңсиилээхтэринэн, тылын кγγhγнэн, саха фольклорнай хоhоонун оңоруу уhулуччулаах маастарын быhыытынан, саха национальнай искуствота сайдыытыгар оңорбут γтγөлэринэн сахаларга билиңңи өйдөбγлγнэн, А.Е.Кулаковскайы, П.А. Ойуунускайы кытта биир кэрдиискэ турар киhи уонна кини туhугар оннук сыана эрэйиллэр. Билиңңитэ ити иэс быhыытынан хаала со5ус сылдьар диир сөп.

С.А.Зверев бэйэтин норуотугар оңорбут биир дьоhуннаах өңөтγнэн саха тойугун, оhуокайын, олоңхотун, сахалыы γңкγγлэрин тилиннэрбит, саңалыы тыыннаабыт, өлбөт – сγппэт γйэлээбит γтγөтэ буолар. Саха төрγт ырыатын – тойугун кэрэтин норуотугар төнγннэрбит, саха сцена5а толоруллар γңкγγлэрин оңкулларын, тосхоллорун, инники сайдар хайысхаларын быhаччы көрдөрөн, ыйан биэрбит, айымньыларыгар саха сайдан кэлбит фольклорнай төрγт уус – уран тылын сγөгэйин – сγмэтин, оhуорун – мандарын иңэрбит; саха – сахалыы тыллаах-өстөөх, саха-сахалыы өйдөөх санаалаах, саха – сахалыы дууhалаах, дьиңнээх Саха буоларын туhугар өйγн – санаатын тγммγт, γлэлээбит киhи. Ол да иhин Саха омук ытыктанар, биллиилээх, γөрэхтээх, бөлγhγөк дьоно, тыл бөдөң маастардара Г.К. Боескоров, Г.М. Васильев – С.Зверев айар талааныгар улахан бол5омтолорун туhаайбыттара, кини тылын – өhγн γγнэр көлγөнэ5э чөл хааларар туhугар γлэлэспиттэрэ.

С.Зверев айар γлэтэ, талаанын кγγhγнэн төhө да чэпчэки курдук көстγбγтγн иhин, эриэ дэхси, судургутук барбата5а, ыара5аттары, санаа тγhγγлээх сыhыаннары, утарсыылары эмиэ көрсγтэлээбитэ.

Чахчы ис дууhатыттан, саха туругурарын туhугар диэн көмөлөспγт истиң дьоннортон, саха саарына, фольклору, литератураны уhулуччулаах билээччи, бөдөң кириитик Г.М.Васильев сγдγ киhи дириң махталын ылбыта.

Бγлγγ муоратын γөскээhинин, алмаас хостооhунун γлэлэрин эт ата5ынан кэрийэ сылдьыталаан, суруйааччы хара5ынан көрөн – истэн баран, улаханнык дьиксиммитэ. Ийэ айыл5а алдьаныытын – кээhэниитин сγрэ5эр ыттарбыта, промышленность сайдыыта айыл5а5а а5алар содулларын өтө көрөн уйул5ата хамсаабыта. Ол да иhин, «Айхал эйиэхэ, Аар тай5а!» диэн Г.М.Васильев кыттыгастаах айбыт олоңхо – тойугун сорох тγгэннэрин партия, правительство идеологияларыгар сөп тγбэhэр гына оңоhуллубутун сөбγлээбэтэ5э, айымньытыттан аккаастана сатаабыта..

Кини айар γлэнэн кγγскэ дьарыктаммыт; ордук биэс уонус, алта уонус, сэттэ уонус сыллара салайар омукка сγгγрγйγγ, γңγγ - сγктγγ, бэйэ омугун уонна бэйэни сэнэнии, бары – барыта нууччатыйыыта кγγhγрэ турар кэмигэр ааспыттара. Нууччалыы – сахалыы булкуйан саңара сатааhын, бэйэ фольклорнай тылыттан өhγттэн, төрγт культураттан тэйитиии -–баhылыыр система γлэтин сγрγн хайысхата этэ.

Олоңхо – тойук, оhуокай, атын да сахалыы жанрдар умнуллан эрэр, сыаналаммат кэмнэрэ кэлбиттэрэ. Төрγт культура5а, тойукка, олоңхохо төннө сатыыр киhини «былыргыны γөтэрэр» диэн сэңээрбэт буолуу, кγлγγ оңостооhун, абааhы да көрγγ бааллара. Сγнньγнэн итинник кэм этэ.

Оттон С.Зверев бэйэтин кэминээ5и ырыалара, тойуктара туhа туспалар: алмаас тааhы көннөрγ таастан араарар кэриэтэ, киhиттэн эрэ уратылаах, толорооччу уhулуччулаа5а буолан, кини туhугар тойук, ырыа сэңээриини, абылаңы, билиниини а5албыта. С.Зверев саха тойуга, ырыата, γңкγγтэ норуотугар тңннγγтγгэр сыаналаммат γтγөтэ итиннэ сытар.

Д.С. Зверев А5ам туhунан аман өс. Дьокуускай, 1995. С. 7-13