 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
Екатерина Егоровна Иванова(1891-1964) олоІхоґут, норуот ырыаґыта. 1939 с. СССР суруйааччыларын союґун чилиэнэ. «Екатерина Егоровна норуот биґирэбилин ылбыт ырыалардаах. Кини бэртээхэй ырыаґыт эрэ буолбатах, ону таґынан µчµгэй олоІхоґут быґыытынан эмиэ киэІник биллэр» фольклорист П.Попов 1961 с.1891 с. Е.Е.Иванова Боотурусскай улууґугар (билиІІинэн Амма улууґугар) Сул±аччы нэґилиэгэр дьадаІы киґи дьиэ-кэргэнигэр тіріібµтэ. А±ата Егор Абрамов, ийэтэ Татьяна Неустрова этилэр.
Кэтириис тіріппµттэрэ эрдэ ілін, 13 сааґыттан тыыннаах буолар туґугар ханнык да ыар µлэттэн толлон турбакка улахан дьону кытта тэІІэ баайдарга µлэлиирэ. Оччолорго хас да улууґу холбуур суол ааныгар олорор Сул±аччы нэґилиэгин аатырбыт олоІхоґуттар, ырыаґыттар, сэґэнньиттэр быґа ааспат этилэр. Кинилэр уус-уран тыллаах олоІхолорун кыракый Кэтириис ыалтан ыалга эккирэтэ сылдьан истэрэ. Тугу истибитин дьиэтигэр тиийэн µтµктэн ыллыыр идэлэммитэ. Сайынын о±олору мунньан улахан дьону µтµктэн хоґоон таґаарар, оґуохай тылын этэр буолбута. Эґэлээх эбэтэ: «О±обут олоІхоґут буолсу, куолаґа чілліркій» диэн дэлби хайгыы-хайгыы уґун кыґыны быґа олоІхолотон эрчийэллэрэ.
15 саастаа±ар улахан ыґыахха этээччи быґыытынан хай±аммыта. «Миигин олоІхо±о угуйбут ытык кырдьа±астарынан: Сыгынах, Ырыа Маппыан, улуу Чээбий этилэр»-диэн Е.Е.Иванова ахтара.
17 саастаа±ар дьонноро биэс о±олоох 55 саастаах ЛыІкыырап Дьарааґын диэн огдообо киґиэхэ кэргэн биэрбиттэрэ. Кинилэр бэрт уґуннук олорбуттара, элбэх о±оломмуттара.
16 сыл устата Аба±а нэґилиэгэр олорбуттара. 1923-1930 сс. Алтан нэґилиэгэр Е.Е.Иванова Сэбиэккэ бэрэссэдээтэлинэн µлэлээн араас ірµттээх µлэни ыытыспыта. СаІа тутуллан эрэр Сэбиэскэй былаас силис-мутук тардарыгар нэґилиэк дьонун кµµґµн тµммµтэ. 1934 с. БітµІ нэґилиэгэр тэриллибит «Кыґыл кэккэ» диэн колхозка чилиэнинэн киирбитэ. Кини колхозка биир бастакынан ударник, стахановец бочуоттаах аатын ылбыта. Кэлин Е.Е.Иванова колхозка µµт табаарынай ферматын сэбиэдиссэйинэн хас да сыл µлэлээбитэ.
1938 с. Е.Е.Иванова бэйэтин айымньыларын суруйтаран республика хаґыаттарыгар, сурунаалларыгар бэчээттэтэр буолбута. Кини айымньыларын аан бастаан суруйбут, аа±аччыларга тиэрдибит киґинэн Саха сирин биллиилээх фольклориґа Петр Никифорович Попов буолар.
1939 с. сайын Е.Е.Иванова Саха сирин суруйааччыларын маІнайгы съеґыгар кыттыыны ыла Дьокуускайга самолетунан кітін тиийбитэ. Ити съезкэ кини ССРС суруйааччыларын союґугар чилиэнинэн ылыллыбыта.,. Саха сирин суруйааччыларын Союґун органыгар бырабылыанньа састаабыгар киирбитэ. Бу кэмтэн ыла айар µлэтин саІа кэрдиис кэмэ са±аланар. Ол бастакы хараІаччытынан «Самолетунан кітµµ» диэн ырыата буолбута.
Ырыаґыт оло±ун устатыгар бэрт элбэх ырыалары, хоґооннору, олоІхолору, поэмалары айыынан дьарыктаммыта.
Бастакы біліх айымньылара 1941 с. диэри кэми хабаллар, сµрµн темата саІа оло±у уруйдааґын.
Иккис біліх айымньылара 1941-45 сс-ры хабар бу сэрии ыар кэмнэрэ. Ґґµс біліх 1945 сылтан... дьоллоох оло±у туойуу. 1969 с. ырыаґыт хас да айымньыта нууччалыы тылбаастанан советскай поэт дьахталлар талыллыбыт хоґооннорун тµмэр «Песни, мечты и любовь» уонна саха поэттарын бастыІ айымньыларын хабар «Поэзия Советской Якутии» (1955) кинигэлэргэ киллэриллибитэ. 1964 с. бала±ан ыйын 7 кµнµгэр уґун уонна ыарахан ыарыыттан ілбµтэ.
ОлоІхолоро:
«Айыы сиэнэ Алантаайы Бэргэн» Сыгыныктан утумнаабыт «Сылгы уола Дыырай Бэргэн» - Сыгыныктан утумнаабыт Былыргы сахалыы ырыалара: «Кµґµн кэлиитэ» -Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Саас кэлиитэ»- Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Сир µµнµµтэ» - Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Дьіґігій ырыата» - Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Иэйиэхсит ырыата» - Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Былыргы µІкµµ хоґооно» («Ыґыах ырыата») оґуохай тылыттан «Сиппир ырыата» - Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Дьахтар эр киґиэхэ сирдэрбит ырыата» - о±о-дьахтар ырыата «Ат ырыата» - норуот ырыата «Борукуот аал» - Ырыа Маппыантан утумнаабыт «Байанай алгыґа» - булчуттартан утумнаабыт «Кµірчэхтээн тігµрµйэр» - оґуохай тылыттан «Манчаары» - «Манчаары» туґунан µґµйээнтэн «Остуол ырыата» - норуот ырыата «Кэ±э ырыата» - о±о-дьахтар ырыата «Туойсуу ырыата» - норуот ырыата Сэбиэскэй Союз са±анаа±ы ырыалара: «Дьахтар кµнµн ырыата» 1938 «Быыбар ырыата» 1938 «Самолетунан кітµµ» 1939 «Трактор ырыата» «Молуода хочото» «Ґлэ кыайыыта» «Аймал±ан» 1941 «Байыастар сэриигэ барыылара» «Кырыыс» «Јлбµт буойун кэриэґэ» «Куурай бартыґаан» 1948 «Кыайыылаах Маай» 1948 «Байыастар сэрииттэн кэлиилэрэ» 1946 «Ґйэ±э сылдьыбатах µтµі ыалдьыт» 1946 «Хай±аллаах буойун» «Дьокуускай» 1948 «Кыґыл бартыґаан» «Бэйбээкиин» «Сталин» - поэма «Туйгун уол» 1950 Кэпсээннэрэ: «Баттыгастаах баай»
Кинигэ буолан тахсыбыт айымньылара:
«Екатерина Иванова ыллыырын тэІэ общественнай µлэни эмиэ ыытар. Кини Саха сирин суруйааччыларын 3 бастакы съезтэрин кыттыылаа±а. Бэйэтин эргэ да, саІа да ырыаларын радио±а, кулууптарга, культура дьиэлэригэр толорор уонна араас мунньахтарга µгµстµк кыттар» И.Пухов. «Саха народнай ырыаґыта Е.Иванова оло±о уонна айар µлэтэ» 1953 с.
«Екатерина Егоровна майгылаах мааныта, кµімэйдээх кµндµтэ этэ. Биґиги 1954 с. кулун тутар ыйга Екатерина Егоровналыын саха сиринээ±и суруйааччылар союзтарын командировка±а Амма оройуонугар сылдьыбыппыт. Онно да±аны ырыаларын-тойуктарын наґаа ситиґиилээхтик толортуура... Кини ырыатын µірэхтээхтэр биґиэнинээ±эр былдьаґан туран суруйаллара» Н.Степанов-Ноорой,суруйааччы.
«Ыґыахтарга, тµмсµµлэргэ Екатерина Иванова элбэхтик ыллыырын, тойук туойарын дьон кэрэхсээн истэрэ. КиэІ-куоІ, нэлэмэн хочолордоох, бардар бараммат бааґыналардаах тіріібµт, олорбут сирин туґунан таттаран ыллыыра. Быґыыта-майгыта да µтµі-мааны этэ. Кини µірэ±и ылбыта буоллар, атын киэІ сирдэргэ биллибит буолуон сіптіі±і» Г.Павлов, «Хай±аллаах буойун Хабырыыс Баабылап» айымньы геройа. 1969 с.
|
|||||||||
|
|
2006г. © ЦНИТ ЯГУ,
АГИКиИ |
